Gỗ bách xanh: đặc điểm, phân loại và cách nhận biết

Được phân vào nhóm I – nhóm gỗ quý hiếm, vân gỗ đẹp, giá trị kinh tế cao, gỗ bách xanh là loại gỗ rất được ưa chuộng. Vậy gỗ bách xanh là gỗ gì, có đặc điểm như thế nào, hãy cùng tìm hiểu ngay sau đây.

1. Gỗ bách xanh là gỗ gì

Gỗ bách xanh là loại gỗ thơm quý hiếm thuộc dòng gỗ bách, khai thác từ cây bách xanh. Đây là loại gỗ có có mùi thơm ngọt dễ chịu, chất gỗ mịn, khó bị mối mọt nên rất được ưa chuộng trong sản xuất các sản phẩm gỗ mỹ nghệ, nội thất. 

Gỗ bách xanh là loại gỗ rất quý hiếm và có giá trị kinh tế. Từ xa xưa, gỗ bách xanh cũng đã được sử dụng để chế tác các vật dụng trong cung đình, khai thác tinh dầu và làm hương thơm. Tuy nhiên, do tình trạng khai thác gỗ tràn lan, nguồn gỗ bách xanh tự nhiên đã trở nên cạn kiệt, các cây bách xanh hiếm có cây nào vượt quá 100 năm.

2. Đặc điểm nhận biết gỗ bách xanh

Gỗ bách xanh thường có giác gỗ khá mỏng, lõi gỗ cứng màu vàng đậm, xen lẫn màu nâu đất, màu xanh xám đặc trưng do mạch dầu trong gỗ tạo thành. Gỗ càng già, nhiều tinh dầu thì màu càng sậm hơn.

Về chất gỗ, gỗ bách xanh thuộc họ gỗ bách nên tương đối mềm, rất dễ gia công bằng máy móc hoặc bằng tay. Thớ gỗ thẳng, tom gỗ nhỏ mịn, khi khô rất ít bị nứt nẻ.

Gỗ bách xanh có hàm lượng tinh dầu khá cao, nên gỗ có mùi thơm ngọt, giống mùi socola. Gỗ tươi có mùi hơi hắc, tỏa hương khá mạnh nhưng sau thời gian ngâm nước, mùi gỗ sẽ thơm nhẹ hơn. Tinh dầu gỗ bách xanh cũng chứa các hoạt chất kháng nấm tự nhiên nên gỗ rất khó bị nấm mốc làm mục nát, hay bị côn trùng gây hại.

3. Tình trạng cây gỗ bách xanh tự nhiên

Thông tin về cây bách xanh

• Tên khoa học: Calocedrus macrolepis
• Tên gọi: bách xanh, pơ mu giả, pơ mu xanh, tùng hương, trắc bách diệp núi
• Chi: Bách xanh (Calocedrus)
• Họ: Hoàng đàn / bách (Cupressaceae)

Cây bách xanh hay còn được gọi với các tên khác như pơ mu giả, tô hạp bách, pơ mu xanh, tùng hương,… (tên khoa học là Calocedrus macrolepis), là loài thực vật thân gỗ lớn thuộc họ Hoàng đàn Cupressaceae.

Cây bách xanh có thân gỗ lớn, thẳng, cao từ 25-35m, thân cây có đường kính đến 2m, vỏ cây màu nâu cam, lúc phong hóa màu xám, lúc đầu nhẵn, sau nứt nẻ và bong tróc thành từng dải dài. Khả năng tái sinh của bách xanh khá tốt, phát triển tốt ở khoảng đất trống nhiều ánh sáng.

Cây bách xanh phân bổ chủ yếu ở vùng tây nam Trung Quốc, Bắc Việt Nam, Bắc Lào, Bắc Thái Lan, Đông Bắc Myanmar. Ở Việt Nam loài này được ghi nhận sinh trưởng ở cả vùng đá vôi ở phía Bắc và vùng không có đá vôi ở phía Nam.

Tình trạng tự nhiên

Ở nước ta, bách xanh không phải là một loài quý hiếm, tuy nhiên tình trạng khai thác gỗ tràn lan cũng khiến số lượng cây bách xanh lâu năm sụt giảm nghiêm trọng. Để bảo tồn và quản lý, cây gỗ bách xanh cũng đã được nhà nước xếp vào nhóm IA, danh mục thực vật rừng quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. (Theo Nghị định số 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ: Nghị định về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm). Bách xanh cũng được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam năm 1997 với cấp đánh giá là “đang nguy cấp”.

Hiện tại, một số quần thể nhỏ bách xanh nằm trong các khu bảo tồn tại Lâm Đồng, Ba Vì đang được nhà nước quản lý rất chặt chẽ. Tại Lâm Đồng, các chương trình nhân giống đã được Lâm trường Tây Nguyên và Dự án Giống cây Việt Nam thực hiện nhằm duy trì và đa dạng nguồn gen của loài.

4. Phân loại các loại gỗ bách xanh

Dựa vào nguồn gốc gỗ, có thể phân loại gỗ bách xanh thành các nhóm sau:

Gỗ bách xanh Mộc Châu

Gỗ bách xanh Mộc Châu có nguồn gốc từ vùng Mộc Châu, Sơn La. Đây là một loại gỗ bách xanh nội địa rất có giá trị. Do sinh trưởng ở các dãy đá vôi cằn cỗi, gỗ bách xanh Mộc Châu có tom gỗ nhỏ mịn, vân gỗ đẹp mắt, chất gỗ màu nâu đen rất nhiều dầu, ít co ngót hơn các dòng bách xanh khác, các sản phẩm sau khi chế tác cũng không bị hiện tượng nứt dăm gỗ.

Gỗ bách xanh Lào

Gỗ bách xanh Lào là nhóm gỗ nhập khẩu có chất lượng tương đối tốt, gỗ có màu vàng sáng, ít vân xanh hơn gỗ bách xanh nội địa

Gỗ bách xanh diệp

Gỗ bách xanh diệp có nguồn gốc từ Nha Trang Khánh Hòa, gỗ có màu vàng nhạt, các đường chỉ vân màu xanh sáng, khá ít vân xanh.

Gỗ bách xanh vàng

Gỗ bách xanh diệp có nguồn gốc từ Nghệ An, chất gỗ có màu vàng sáng, khá ít vân xanh.

5. Câu hỏi khác về gỗ bách xanh

5.1. Gỗ bách xanh thuộc nhóm mấy?

Theo bảng phân loại nhóm gỗ, gỗ bách xanh được phân loại thuộc nhóm I – nhóm gỗ quý hiếm, vân gỗ đẹp, giá trị kinh tế cao theo tiêu chuẩn Việt Nam (Theo phụ lục đính kèm quyết định số 2198/CNR ngày 26 tháng 11 năm 1977 của Bộ Lâm Nghiệp).

Cây gỗ bách xanh cũng được nhà nước xếp vào nhóm IA – danh mục thực vật rừng quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng và nghiêm cấm khai thác. (Theo Nghị định số 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ: Nghị định về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm)

5.2. Gỗ bách xanh có thơm không?

Người dân tộc Thái gọi gỗ bách xanh là “may hình” có nghĩa là cây gỗ thơm. Gỗ bách xanh có mùi thơm ngọt dễ chịu giống mùi socola. Gỗ khi tươi có mùi hơi hắc, nhưng khi được ngâm nước một thời gian, mùi sẽ nhẹ và dễ chịu hơn.

5.3. Giá gỗ bách xanh bao nhiêu tiền?

Hiện tại, bách xanh tự nhiên đã nhà nước nghiêm cấm khai thác. Nguồn phôi gỗ bách xanh đủ tuổi gỗ, lâu năm gần như không còn nên phôi gỗ bách xanh có giá trị khá cao. Giá gỗ bách xanh nguyên khối dao động từ 90-120 triệu/m³ tùy vào độ tuổi gỗ, giá gỗ cục từ 100-150.000/kg tùy vào chất lượng khối gỗ.

Tài liệu tham khảo:

• Tài liệu “Bách xanh” tại Wikipedia
• Tài liệu “Giới thiệu loài Bách Xanh tại Việt Nam” tại Vietnam Plan Data Center